Toespraak Nationale Dodenherdenking 2025

Geachte aanwezigen,

In een van haar bekendste gedichten spreekt Ida Gerhardt over het ‘sprakeloze samenkomen’, midden op een grauwe oorlogsdag. 

Als het carillon begint te spelen, hoort de ik-figuur vanaf de torenklok ineens een verboden lied klinken. Ogen lichten op, herkenning blijkt. 

Dat ‘sprakeloze samenkomen’, even stilstaan en luisteren, was in alle oorlogsleed een herinnering aan betere tijden. 

Niet voor niets eindigt het gedicht met de veelzeggende woorden: ‘…nooit heb ik wat ons werd ontnomen, zo bitter, bitter liefgehad.’ 

***

Herdenken gaat vanavond over herinneren. En over samenkomen. 

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.

Vanavond brengen we burgers en militairen in herinnering.

Ze zijn niet alleen gekend als ‘burger’ of ‘militair’. Ze waren ook geliefden. Een mens die geliefd was en liefhad. Een naam die dagelijks genoemd werd. 

Vanavond komen we samen. Klokslag acht uur zijn we twee minuten stil. Hier in Asperen en op nog negen andere plekken in de gemeente West Betuwe. En door het hele land.

Vanavond herdenken we in vrijheid de doden die vielen tijdens onvrijheid. Keer op keer, al tachtig jaar. 

***

Geachte aanwezigen, vrijheid wordt het best begrepen als we snappen wat onvrijheid is. Vraag dat maar aan mensen die de oorlog nog hebben meegemaakt. Of aan veteranen die op missie zijn geweest. Of aan inwoners van de gemeente die vanuit oorlogssituaties zijn gevlucht en nu in vrede en veiligheid leven. Zij allen snappen, misschien wel beter dan wij, hoe kostbaar vrijheid is. 

Tachtig jaar na de oorlog ligt er voor ons allemaal een uitdaging om het belang van herdenken hoog te houden. 

‘Geef vrijheid door’ was meerdere jaren het thema van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. 

Vrijheid doorgeven. Hoe doe je dat? Door verhalen te vertellen. Verhalen door te geven. 

Daarom ben ik zo blij met alle activiteiten die momenteel in de gemeente West Betuwe plaatsvinden rondom tachtig jaar vrijheid. 

Hier in Asperen, in het Vliegeniersmuseum bij Asperen, en op heel veel andere plaatsen in de gemeente. De exposities, de lezingen, de voorstellingen, ze vertellen het verhaal van een oorlog die veel mensen niet meer zelf herinneren. Dan kan herdenken soms heel lastig zijn.

In dit herdenkingsjaar komen we daarom met verhalen. Voor het eerst of opnieuw verteld. 

Recent las ik het indrukwekkende interview met een van uw stadsgenoten, Ton van Meeuwen. Hij maakte als kind van vijf jaar oud de razzia in Asperen mee.

Honderden mannen werden door de bezetter opgepakt. Niemand wist wat er zou gebeuren. Laat staat dat iemand wist of ze ook weer terug zouden keren. 

Wat een ingrijpend voorval in het ‘alledaagse’ oorlogsleven. Met de bevrijding al in aantocht, stond ineens alles op z’n kop.

Het zegt veel over de impact van dit gebeuren dat de herinnering nog zo scherp op zijn netvlies staat.

Tachtig jaar na de oorlog zijn het niet altijd meer de eigen herinneringen die doorgegeven worden. Inmiddels vertellen kinderen de verhalen van hun ouders weer door aan hun eigen kinderen. 

Ouders of grootouders die misschien al niet meer leven. En waarvan de kinderen, terugkijkend, soms ook zeggen: hij of zij sprak er weinig over. Toch zijn er uiteindelijk veel herinneringen gedeeld. En dat gebeurt nog steeds.

‘Vrijheid wordt het best begrepen als we snappen wat onvrijheid is’, zei ik al. Gelukkig weten de meesten van ons niet wat onvrijheid is, zou ik bijna willen zeggen. 

Maar hoe kunnen wij vrijheid dan toch een beetje beter begrijpen? 

Dat begint met luisteren. Luisteren naar deze verhalen. Luisteren naar elkaar en naar de ervaringen van anderen.

Daar ligt de basis voor vreedzaam samenleven. En dat is een belangrijke opdracht voor ons allemaal.

Want samenkomen en herdenken doen we vanavond. Samenleven doen we elke dag.

Ik citeer de al genoemde Ton van Meeuwen: ‘Wat meer verdraagzaamheid zou de wereld deugd doen. Want als de haat toeslaat, kunnen er rare dingen gebeuren.’

Vanavond herdenken we de slachtoffers van ongekende onverdraagzaamheid, van ongekende onvrijheid. 

We eren hun nagedachtenis door zo dadelijk twee minuten stil te zijn. En ik hoop dat we de herinneringen, de verhalen blijven vertellen.

Dank u wel.